Około kilometra na zachód od Tarnowskich Gór znajduje się miejscowość, której dzieje były i nadal są ściśle związane z historią sąsiednich Miedar. Laryszów, bo o nim mowa nazwę swą zawdzięcza swemu założycielowi: staroście Laryszowi.
Laryszów został założony w 1777 r. jako kolonia, należąca do właścicieli Wilkowic. Stąd aż do 1832 r. nazywany był Wilkowitzer Kolonie. Jej założycielem był Gustaw von Larisch. Od niego miejscowość ta wzięła swoją nazwę.
Nazwa
Jest to nazwa (Larischhof) pochodzenia niemieckiego należąca bez wątpienia do nazw nowszych, które po 1945 r. uległy polonizacji.
Ustalenie jej znaczenia także nie nastręcza problemów. W tym przypadku mamy do czynienia z adaptacją fonetyczno – morfologiczną niemieckiego zwrotu Larisch – hof, co oznacza ni mniej, ni więcej tylko – dwór Larysza.
Najstarsze jej poświadczenie znalazłem z roku 1783, jako Lahrischhof. W latach następnych nazwa praktycznie nie ulegała zmianom. Miejscowość tę, aż do roku 1945 można znaleźć we wszelakich słownikach pod postacią: Larischhof. Wykazałbym się jednak niekonsekwencją, gdybym nie wspomniał o przynajmniej dwóch odmiennościach w pisowni nazwy, a mianowicie: Larischau z 1896 r. oraz Larischen z 1900 r.
Ludność w XIX – XX wieku
Od ostatniej ćwierci XIX wieku zaznaczył się coraz ściślejszy związek Laryszowa z Miedarami, które podlegały tym samym urzędom administracji publicznej i kościelnej. Również dzieci z Laryszowa uczęszczały już w tym czasie do katolickiej szkoły w Miedarach. Ponadto – co warte zauważenia – ustabilizowała się liczba mieszkańców Laryszowa, która pod koniec XIX w. spadła znowu poniżej czterech setek. Około 1880 r. wynosiła ona 393 (w tym 240 katolików i 153 ewangelików).
Kilkanaście lat później wynosiła 394 osoby, a na progu XX w. spadła jeszcze o jedenaście osób. W następnych latach nastąpiło dalsze wyludnienie Laryszowa, który w 1913 r. liczył 365 mieszkańców. Liczba ta utrzymała się co najmniej do 1920 r.
Największe znaczenie uzyskał Laryszów przed II wojną światową, gdy przestała obowiązywać zasada gminy jednostkowej, a Miedary z Kopaniną, Wilkowicami i samym Laryszowem zostały w 1936 r. połączone w jedną gminę pod nazwą Larischhof (Laryszów). Jednocześnie Laryszów, który użyczył nazwy gminie, przemianowano na Alt Larischhof. Gmina Larischhof przed wybuchem II wojny światowej, w skład której wchodził: Immenwald (Miedary), Kolonie Immenwald (Kopanina), Alt Larischhof, Wolfstal (Wilkowice) i Georgendorf (obecnie część Wilkowic), była zamieszkana przez 2051 mieszkańców, miała 2218 ha powierzchni całkowitej, na której stały w sumie 542 domy.
Kościół i cmentarz
Zmiana granicy po plebiscycie w 1921r. spowodowała odcięcie Laryszowa od Tarnowskich Gór, do której to parafii ewangelickiej dotychczas należał. Mieszkańcy wyznania protestanckiego chcąc uczęszczać na nabożeństwa musieli więc za każdym razem przekraczać granicę, co wiązało się z dodatkowymi kłopotami przy załatwianiu odpowiednich formalności. Największe kłopoty były jednak ze zmarłymi, których trzeba było chować na parafialnym cmentarzu, a co wiązało się z przewożeniem zwłok przez granicę, na co trzeba było już mieć specjalne zezwolenia. Powyższe argumenty wysuwano do władz z prośbą o pozwolenie na budowę w Laryszowie kościoła oraz cmentarza dla ewangelików. Laryszów, bowiem rzeczywiście był (i nadal – choć w mniejszym już stopniu – jest) dużym skupiskiem protestantów na terenie przedwojennego powiatu bytomsko-tarnogórskiego. Posiadał m.in. jedną z nielicznych tu szkół protestanckich. Jak pisali wnioskodawcy, protestantów było wtedy w wiosce ok. 200, na 350 mieszkańców. Sam kościół planowano także dla ok. 100 osób z okolicznych miejscowości.
Budowa świątyni planowanej na 120 miejsc miała kosztować 75 tys. marek, z czego 825 marek poszło na wykup gruntu w wielkości 0,33 ha. Przy tej okazji poznajemy pilnie działającego w tej sprawie sołtysa Laryszowa Josefa Böhma.
Ostatecznie po 2 latach starań (decyzja o rozpoczęciu budowy – 11 X 1927r.), w sobotę 17 listopada 1929r. o godz. 17.00 rozpoczęły się w Laryszowie uroczystości związane z poświęceniem świątyni p.w. św. Stefana, po których wszyscy zostali zaproszeni na kawę do pobliskiego Böhmische Gasthaus.
Wcześniej niż kościół, założono w Laryszowie cmentarz. Teren w wielkości l morgi, na którym został zlokalizowany, należał do właściciela Miedar, Henckel von Donnersmarcka. Laryszowski cmentarz leży więc formalnie na gruntach miedarskich. Miejsce to zostało decyzją z 14 V 1924 r. uznane za zdatne jako miejsce pochówków.
Szkoły
W Laryszowie przed II wojną światową znajdowały się 2 szkoły podstawowe: ewangelicka i katolicka. Obydwie jednoklasowe. Starsza z nich, ewangelicka, została założona w 1886 r. Dwa lata później wybudowano budynek tej szkoły. Uczyli w niej m.in.:
Friedrich Eckart (l X 1913 – 2 III 1915)
Langor (do l XII1916)
Josef Bloch (l XII 1916 – l VI 1917)
Johannes Winter (l XI 1918 – 31 XII 1918)
ponownie F. Eckart (od 1919)
Najbardziej jednak znanym nauczycielem tej placówki był urodzony 8 XI 1900 r., uczący w Laryszowie prawdopodobnie od 1935 r. Georg Runge, będący jednocześnie szefem gminnej komórki NSDAP.
Lepiej udokumentowana jest szkoła katolicka. Powodem jej powstania było przepełnienie szkoły miedarskiej, gdzie uczęszczały dzieci wyznania katolickiego z Laryszowa. Początkowo szkoła ta miała znajdować się gdzieś w centrum wsi. Ostatecznie zlokalizowano ją na północnym krańcu wioski. Lokal zawdzięczano małżeństwu Oswalda i Franziski Müller, którzy tytułem najmu przekazali zarządowi szkoły w Miedarach (któremu placówka ta podlegała) 2 pokoje na parterze swego domu. Pokoje należało dopiero przebudować, aby utworzyć z nich jedną klasę. Remont zakończono w 1932 r. Pochłonął on 1980 marek. Miesięczny czynsz za wynajem, pokrywany z kasy zarządu szkoły w Miedarach wynosił 45 marek. Jednocześnie leżący na północnej stronie gruntów Müllerów ogród przeznaczony został na cele szkoły, podobnie jak znajdujący się przed budynkiem plac.
Jedynym znanym mi (możliwe, że jedynym, jaki tam pracował) nauczycielem tej szkoły jest Paul Röhrich, urodzony 24 VIII 1901r.(?) który pracą nauczycielską zajmował się od l I 1922r. W Laryszowie zaś zaczął pracować l IX 1932 r.
informacje zaczerpnięto
z http://arcaion.pl/index.php/dzieje-miejscowosci/laryszow